Opóźniony rozwój mowy – jak diagnozować?

ORM

Opóźniony rozwój mowy jest wyzwaniem dla logopedów podejmujących terapię. Wiąże się on z brakiem koordynacji bodźców sensorycznych, odbieranych za pomocą zmysłów związanych z obszarem ustno-twarzowym. 

Opóźniony rozwój mowy nie jest rozpoznaniem, lecz określeniem pewnych zaburzeń w rozwoju komunikacji słownej dziecka.  Na rozwój mowy od pierwszych miesięcy wpływa wiele czynników, które mogą doprowadzić do całkowitego zahamowania mowy lub spowodować jego nieprawidłowy rozwój.

Dzięki procesom społecznej adaptacji dziecko uczy się używać narządów pierwotnie przeznaczonych do oddychania i spożywania pokarmów  jako narządu głosu i mowy. Pierwsze słowa często wymagają od dziecka więcej wysiłku niż inne sprawności motoryczne. Wynika to z pobudzenia wielu bodźców w jednej chwili. Stadium wstępnym, leżącym u podstaw tworzenia mowy zewnętrznej jest tzw. mowa wewnętrzna. Jest ona produktem procesu myślenia, zapamiętywania i kojarzenia. U wszystkich dzieci rozwój mowy przebiega według tego samego schematu.

Podział ORM

Według Leona Kaczmarczyka okres mowy możemy podzielić na dwa okresy:

• Prelingwany
• Postlingwalny

Zasadnicza różnica między nimi polega na tym, że w okresie prelingwalnym – inaczej niż w okresie lingwalnym – komunikacja dziecka z najbliższym otoczeniem nie jest oparta na słowie, lecz na pewnych działaniach dziecka związanych z jego fizjologią – do około 6 miesiąca życia dominują symptomy, następnie dziecko zaczyna stosować sygnały, np. płacz dziecka w celu przywołania matki. Myślenie dziecka nie ma charakteru słownego, lecz polega na kojarzeniu różnego rodzaju bodźców i zapamiętywaniu ich (np. twarzy i głosu otaczających dziecko osób oraz cech fizycznych: gładkość-chropowatość, miękkość-twardość, ciepło-zimno – osób i przedmiotów).

Prawidłowo rozwijające się dziecko przyswaja poprawną mowę w okolicy 5-6 roku życia. W tym okresie często możemy zauważyć u dzieci nieprawidłowości takie jak, np. zwolnienie tempa mowy, niegramatyczne wyrażanie się, upraszczanie wypowiedzi, skracanie wyrazów, zamiana sylab, reranie, seplenienie. Jeżeli dziecko z opóźnionym rozwojem mowy trafia do logopedy/pierwszego specjalisty, który je dziecko to jego zadaniem jest przeprowadzenie badania w  taki sposób, aby ustalić przyczynę, trafnie zdiagnozować opóźnienie mowy oraz opracować odpowiedni program terapeutyczny.

Diagnoza

Opóźniony rozwój mowy możemy podzielić na dwa rodzaje:

• SORM – Samoistny opóźniony rozwój mowy (Allalia Prolonglata) – dotyczy tylko nieprawidłowego rozwoju mowy przy prawidłowym rozwoju pozostałych funkcji.

• NORM –  Niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy – wynikające z zaburzeń o określonej etiologii, powstających w wyniku czynników biologicznych lub społecznych. Jest ściśle powiązane z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego dziecka.

Aby prawidłowo zdiagnozować opóźnienie mowy powinniśmy dokonać analizy czterech czynników:

• Wywiad z rodzicem: przebieg ciąży, przebyte choroby, obciążenie genetyczne, historia rozwoju mowy itp.
  
• Obserwacja dziecka: zachowania dziecka, ciekawość poznawcza, umiejętność koncentracji uwagi, zachowania werbalne, ogólna sprawność ruchowa, sprawność manualna, mimika twarzy, symetria mięśni twarzy w bezruchu i ruchu, ruchy mimowolne i współruchy, sposób kontaktowania się z rodzicem i logopedą, umiejętność i łatwość nawiązywania kontaktów.
  
• Orientacyjne badanie mowy: wstępne zapoznanie się z problemami dziecka, reakcja na polecenia, odpowiadanie na pytania, sens i płynność wypowiedzi.
  
• Badania uzupełniające: badania percepcji wzrokowej i słuchowej, badanie sprawności narządów artykulacyjnych, badanie oddychania i sposobu połykania, badania słuchu.

W diagnozowaniu opóźnionego rozwoju mowy powinniśmy wykluczyć szereg dolegliwości, które mogą wpływać na nieharmonijny rozwój dziecka, np. niedosłuch, opóźniony rozwój umysłowy. Powinniśmy również sprawdzić, czy zaburzenie nie jest wynikiem autyzmu lub mutyzmu.

Terapia dziecka z ORM

Badanie logopedyczne polega na dokładnej ocenie rozwoju już ukształtowanej mowy dziecka. Jeżeli poddajemy badaniu dziecko przed ukończeniem 3. roku życia, musimy mieć na uwadze to,  że mowa w tym okresie nie jest jeszcze dokładnie wykształcona, dlatego szereg ćwiczeń powinien być inny niż przy diagnozie dziecka 5-6 letniego. W sytuacji samoistnego opóźnionego rozwoju mowy możemy oczekiwać ukształtowania się mowy do 5. roku życia. Jeżeli jednak opóźnienie utrzymuje się nadal, mimo wzmożonej terapii należy przeprowadzić diagnozę powtórną. Jeśli opóźnienie dotyczy zarówno mówienia jak i rozumienia, można wykluczyć samoistny opóźniony rozwój mowy. W sytuacji rozpoznania ORM należy najpierw rozpocząć terapię zaburzenia rozwoju, a następnie terapię logopedyczną.

Praca z dzieckiem z opóźnionym rozwojem mowy wymaga empatii, cierpliwości oraz kreatywności. Musimy mieć na uwadze fakt, iż na pierwsze efekty terapii będziemy musieli trochę poczekać.