Terapia logopedyczna kojarzy się najczęściej z zajęciami dla dzieci w różnym wieku, podczas których ćwiczy się poprawną wymowę lub wywołuje brakujące głoski. Tak w istocie jest najczęściej, ale zdarza się (i takich sytuacji wciąż przybywa), że logopeda pomaga także dorosłym i to nie tylko w sytuacjach choroby.
Na czym może polegać wsparcie logopedyczne lub terapia logopedyczna osób dorosłych?
Są co najmniej trzy powody, dla których dorosły może skorzystać z takiej pomocy. Zdarza się, że ktoś ma wady wymowy, ponieważ jeśli są zaniedbane w dzieciństwie, to nie znikają wraz z wiekiem. To jest pierwsza sytuacja, w której osoba dorosła może podjąć współpracę z logopedą. Powszechnie uważa się, że terapia logopedyczna dorosłych trwa dłużej i jest trudniejsza niż terapia dziecka, ponieważ wada wymowy jest bardziej utrwalona. Nie zawsze jest to prawdą, bo dużo zależy też od samodyscypliny i samozaparcia pacjenta, ale są też aspekty, które wręcz ułatwiają pracę, tj. świadomość językowa, świadomość istniejącego problemu oraz chęć do pracy, ponieważ dorosły trafia do gabinetu logopedy z własnej woli, czego nie można powiedzieć o małych pacjentach. Z pewnością jednak dorosły pacjent musi dyscyplinować się samodzielnie do systematycznej pracy utrwalającej poza zajęciami (gdyż automatyzacja wypracowanych rezultatów wymaga zmiany matrycy mózgowej realizacji językowych), musi też dostosować plan terapii do swoich zobowiązań rodzinnych i zawodowych (zwłaszcza, że terapia trwa średnio około dwóch lat). Jednak nigdy nie jest za późno, aby nauczyć się mówić poprawnie.
Druga sytuacja, kiedy dorosły trafia do logopedy, to konieczność wyeliminowania lub zminimalizowania skutków jakiejś choroby bądź wypadku. Najczęstszą przyczyną trudności z mówieniem są choroby naczyniowe, nowotwory lub wypadki komunikacyjne. W takich sytuacjach najważniejszym celem pracy logopedy jest dojście do takiego momentu, w którym pacjent będzie w stanie samodzielnie się komunikować, a jego mowa będzie zrozumiała dla otoczenia. W przypadku pracy logopedy z osobą dorosłą z problemami będącymi skutkiem chorób neurodegeneracyjnych mózgu, takich jak demencja, choroba Alzheimera, Parkinsona, stwardnienie zanikowe boczne oprócz ćwiczeń poprawiających jakość wypowiedzi chorego, logopeda włącza ćwiczenia procesów myślowych, tj. rozumienia, pamięci, liczenia, znajomości słów i ich zasobu, a także sposobów spożywania pokarmów – jest to praca nad żuciem, gryzieniem i połykaniem.
Trzeci powód to chęć poprawy zdolności komunikacyjnych w ogóle, najczęściej w związku z pracą zawodową. Tu w grę wchodzi np. logopedia medialna. Z takiej pomocy mogą skorzystać osoby szkolące się do wystąpień publicznych (np. dziennikarze, politycy), przyszli aktorzy, piosenkarze lub wszystkie inne osoby, które pracują głosem, nawet jeśli nie mają wyraźnych wad wymowy, gdyż logopedia medialna skupia się na estetyce wymowy, dykcji i prawidłowej emisji głosu. Dynamika mowy, wyrazistość, kontrola wysokości głosu i prawidłowe oddychanie to tylko niektóre aspekty, nad którymi pracuje logopeda medialny. Każdy, dla kogo mowa jest narzędziem pracy powinien zadbać o jej doskonalenie. Mogą być to osoby pracujące jako nauczyciele i wykładowcy, osoby na stanowiskach menedżerskich lub zajmujące stanowiska w public relations. Te osoby mają dużą samoświadomość i wiedzą jak istotna jest jakość wypowiedzi zarówno w zakresie treści, jak i formy i chcą być postrzegane całkowicie profesjonalnie. Ćwiczenie umiejętności mówienia obniża stres, podwyższa samoocenę i dodaje pewności siebie podczas autoprezentacji.
I nad tą ostatnią grupą osób korzystających z pomocy logopedy warto zatrzymać się nieco dłużej. W Polsce jeszcze nie jest rozpowszechnione takie podejście do tematu autoprezentacji, ale w Europie Zachodniej czy w Stanach Zjednoczonych często mówi się o coachingu komunikacji. W tym rodzaju pracy z klientami chodzi nie tyle o to, aby wyeliminować jakieś wady wymowy, co o poprawę sposobu komunikacji w ogóle – o zwiększenie jasności, pewności, efektywności, naturalności i prostoty przekazu. W Polsce częściej pracuje się nad komunikacją podczas szkoleń i warsztatów prowadzonych przez trenerów rozwoju osobistego, psychologów, ale raczej nie myślimy o tym, że nad rozwojem umiejętności komunikacyjnych można pracować indywidualnie z logopedą. Tymczasem coaching umiejętności komunikacyjnych może pomóc rozwiązać problemy z komunikowaniem się z innymi, szybciej budować zaufanie i relacje, a jednocześnie jest jednym z możliwych obszarów rozwoju zawodowego logopedów.
Dlaczego logopeda czy neurologopeda może być także doskonałym coachem umiejętności komunikacyjnych?
Patolodzy mowy i języka są ekspertami w dziedzinie komunikacji. Z racji ich wykształcenia, mają głębokie rozumienie anatomii i fizjologii mowy oraz solidną wiedzę z zakresu fonetyki. Są to osoby przeszkolone w zakresie metod doskonalenia głosu, gramatyki, słownictwa i artykulacji. Dzięki swojej wiedzy i doświadczeniu potrafią szybko określić indywidualne potrzeby każdej osoby pracującej nad głosem i zidentyfikować główne obszary, na których należy się skupić podczas coachingu. Jeśli te umiejętności specjalista uzupełni jeszcze o wiedzę psychologiczno-społeczną na temat komunikacji, może wypełnić istotną niszę na ryku szkoleń komunikacyjnych.
Logopeda, pracując z klientami nad ich osobistymi celami w zakresie komunikacji, może używać metod polegających na nagrywaniu i odsłuchiwaniu wypowiedzi podczas czytania prostych słów, zdań lub dłuższych próbek mowy. Możliwe jest również przeprowadzenie analizy głosu z wykorzystaniem nowoczesnych metod. Następnie coach określa szacunkową liczbę spotkań niezbędnych, aby zrealizować cele klienta. Coaching może dotyczyć cech wokalnych, takich jak wysokość i intonacja głosu oraz wzorców komunikacji niewerbalnej, takich jak gesty i mimika. Możliwe jest też przeprowadzenie diagnozy i praca online, w zaciszu domu lub biura klienta, co jest dobrym rozwiązaniem dla wielu bardzo zapracowanych na co dzień, biznesmenów, menedżerów i profesjonalistów. Efektem pracy z coachem umiejętności komunikacyjnych jest poprawa umiejętności wystąpień publicznych, mówienie z większą pewnością siebie i większe prawdopodobieństwo bycia rozumianym przez słuchaczy.
W czym może wspomóc klienta coach umiejętności komunikacyjnych?
Przede wszystkim pomaga zdecydować, co jest ważne. Większość klientów chce poprawić swoje umiejętności komunikacyjne i społeczne, ale ich motywacje się różnią. Niektórzy ludzie chcą rozwijać swoją karierę, inni potrzebują pomocy przygotowując się do pierwszej randki, a niektórzy po prostu chcą być „duszą towarzystwa” i prowadzić bardziej angażujące rozmowy. Kiedy wiadomo, jaka jest motywacja, łatwiej opracować plan dostosowany do konkretnych celów i potrzeb, a w nich zawrzeć konkretne instrukcje i ćwiczenia.
Drugą ważną kwestią, w której pomaga coach, jest opracowanie wspólnie z klientem praktycznego planu poprawy umiejętności komunikacyjnych, ponieważ ustalony cel, to tylko początek drogi. Następnie trzeba podzielić go na mniejsze części – pojedyncze kroki z prostymi ćwiczeniami, które pomagają wytrenować „mięśnie komunikacyjne”.
Coach pomaga także w zmianie nawyków. Łatwiej utrzymać się w realizacji postanowień, jeśli mamy kogoś, kto dzieli z nami odpowiedzialność za ich dotrzymanie. Coach pełni właśnie taką rolę. Kiedy ktoś na nas liczy, o wiele łatwiej jest robić rzeczy, które są trudne lub nas przerażają. Coach kontroluje efekty, pyta o wykonanie „prac domowych” na każdej sesji. To sprawia, że jest nam trudno „wymigiwać się” za każdym razem. Konieczność stałego meldowania komuś o postępach skutecznie utrzymuje motywację. W treningu mowy, podobnie jak w treningu fizycznym, trzeba rozwijać pamięć mięśniową, aż pewne nawyki staną się naszą drugą naturą.
Coach umiejętności komunikacyjnych pomaga też znaleźć i wyeliminować „martwe punkty”, czyli wady, których sami nie dostrzegamy. Na przykład używanie wielu słów-wypełniaczy, takich jak „um”, „yyyy”, „eeee”, „no”, „ooo” albo nieświadome unikanie kontaktu wzrokowego lub zbyt szybkie mówienie pod wpływem zdenerwowania. Obserwatorowi z zewnątrz łatwiej wskazać takie wady, jednak nasi bliscy często tego nie robią, bo nie chcą sprawiać nam przykrości. Wykwalifikowany coach nie tylko z bezwzględną szczerością wskaże te uchybienia, ale także pomoże te słabe punkty wyeliminować. Przy tym, podchodząc do problemu z empatią i taktem, nie sprawi, że klient poczuje się skrępowany lub zawstydzony z powodu swoich ograniczeń.
Coach umiejętności komunikacyjnych pomaga rozwijać się szybciej. Nie ma oczywiście magicznych sztuczek, które sprawiłyby, że z dnia na dzień można stać się doskonałym mówcą, ale z przygotowaną odpowiednio strategią i planem wdrożenia, efekty przychodzą szybciej. Ponieważ coach rozumie jednostkowe cele i sytuację klienta, może uczyć się on znacznie szybciej niż czytając książki lub oglądając losowe filmiki instruktażowe na YouTube. Indywidualne podejście oznacza szybsze rezultaty, a im szybciej klient widzi wyniki, tym ma większą motywację.
Jeśli to konieczne, coach pomaga także przeformułować ograniczające przekonania, na przykład: „Nie potrafię zacząć rozmowy”, „Nigdy nie wiem, co powiedzieć”, „Gadki o pogodzie to nie dla mnie”. To jest głos wewnętrznego krytyka. Historia, którą sami sobie opowiadamy o tym, kim jesteśmy, może się wydawać prawdą, ale nią nie jest. Dzięki pracy z coachem te niekorzystne przekonania można zastąpić lepszymi, bardziej użytecznymi. Każdy kolejny sukces w ćwiczeniach pozwala zrewidować takie negatywne stwierdzenia.
Trzy najważniejsze czynniki decydujące o tym, czy potencjalny klient osiągnie dobry wynik w procesie coachingu, to:
- możliwość przećwiczenia tego, co jest omawiane podczas sesji z coachem poza sesjami, a zatem uczestniczenie w sytuacjach komunikacyjnych, które pozwalają zastosować nowe umiejętności,
- czas, tzn. posiadanie 2-5 godzin tygodniowo na coaching i działania z nim powiązane, poza sesjami te działania mogą być wkomponowane w codzienne rutynowe czynności związane z obowiązkami domowymi czy hobby,
- poświęcanie dodatkowego czasu również na refleksję nad ćwiczeniami i ich efektami – najlepiej w tym celu sprawdza się prowadzenie dziennika samoobserwacji.
Klienci, którzy konsekwentnie to robią, mają największą szansę na świetny efekt coachingu. Aby sprawnie przeprowadzić klienta przez cały ten proces, ze strony coacha konieczna jest jednak specyficzna wiedza, nie tylko logopedyczna, ale także psychologiczna. Będąc logopedą, warto rozważyć swoją dalszą ścieżkę rozwoju profesjonalnego jako coacha umiejętności komunikacyjnych i nabyć dodatkowo umiejętności coachingowych, ponieważ świadomość wagi poprawnej komunikacji w społeczeństwie stale rośnie i klientów z pewnością będzie przybywać.
Zapraszamy do skorzystania z możliwości umówienia się na konsultację online z jednym z naszych specjalistów lub na darmową bezpłatną rozmowę, która przygotuje Cię na pierwsze spotkanie z logopedą. Wszystkie szczegóły znajdziesz na stronie:
https://www.dobrylogopeda.edu.pl/polecani-logopedzi-online
Bibliografia
Hopper T., Holland A., Rewega M. (2002). Conversational coaching: Treatment outcomes and future directions, Aphasiology, 16:7, 745-761, DOI: 10.1080/02687030244000059.
Behlau M. et al. (2022). Professional coaching versus vocal coaching: similarities and differences, CoDAS, 34(4), DOI: 10.1590/2317-1782/20212021003.
O’Connor J., Lages A. (2007). How coaching words: the essential guide to the history and practice of effective coaching. London: Bloomsbury.
Gill B.P., Herbst C.T. (2016). Voice pedagogy – what do we need?, Logoped Phoniatr Vocol., 41(4), 168-73, DOI: 0.3109/14015439.2015.1079234.
-37462c6e0c9c38be.jpg)
