Nie możesz sobie przypomnieć jakiegoś określenia związanego z logopedią? A może jesteś studentem/studentką logopedii i szukasz odpowiedzi na jakieś pytanie? Nasz słowniczek z pewnością pomoże Ci rozwiać wszystkie wątpliwości i wskaże odpowiedni kierunek w Twoich poszukiwaniach.
Specjalności logopedyczne
neurologopedia – specjalność obejmująca diagnozę i terapię osób z afazją, alalią, dyzartrią oraz porażeniem mózgowym
surdologopedia – specjalność obejmująca diagnozę i terapię osób z uszkodzonym narządem słuchu
balbutologopedia – specjalność obejmująca diagnozę i terapię osób z zaburzeniami płynności mowy
wczesna interwencja logopedyczna – specjalność obejmująca diagnozę i terapię osób do 3 roku życia, zagrożonych bądź z niepełnosprawnością
onkologopedia – specjalność obejmująca diagnozę i terapię osób z chorobami nowotworowymi obszaru głowy i szyi
gerontologopedia – specjalność obejmująca diagnozę i terapię różnorodnych zaburzeń mowy u osób starszych
logopedia medialna (dawn. artystyczna) – specjalność, której celem jest kształtowanie wzorowej emisji głosu, mowy, dykcji
oligofrenologopedia – specjalność obejmująca diagnozę i terapię osób z niepełnosprawnością intelektualną
tyflogopedia – specjalność obejmująca diagnozę i terapię osób z uszkodzeniami narządu wzroku
glottodydaktyka – specjalność obejmująca nauczanie języka polskiego obcokrajowców oraz profilaktykę, diagnozę i terapię dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu
logopedia wychowawcza – specjalność obejmująca profilaktykę oraz zapobieganie zaburzeniom głosu i mowy oraz kształtowanie prawidłowej mowy u dzieci
Dyslalia
seplenienie/sygmatyzm– rodzaj dyslalii, polegający na nieprawidłowej artykulacji głosek dentalizowanych, najczęściej występujące zaburzenie artykulacji u dzieci
kappacyzm (kekanie) – rodzaj dyslalii, polegający na nieprawidłowej artykulacji głoski [k]
gammacyzm (geganie) – rodzaj dyslalii, polegający na nieprawidłowej artykulacji głoski [g]
lambdacyzm (lelanie) – rodzaj dyslalii, polegający na nieprawidłowej artykulacji głoski [l]
rotacyzm (reranie) – rodzaj dyslalii, polegający na nieprawidłowej artykulacji głoski [r]
mowa bezdźwięczna – rodzaj dyslalii, polegający na braku realizacji spółgłosek dźwięcznych i zastępowaniu ich odpowiednikami dźwięcznymi lub realizowaniu głosek dźwięcznych jako głoski półdźwięczne
rynolalia – zaburzenie artykulacji oraz zaburzenia barwy głosu, polegające na mówieniu z nieprawidłowym poszumem nosowym. Wyróżnia się nosowanie otwarte (artykulacji głosek ustnych towarzyszy nadmierny poszum nosowy), nosowanie zamknięte (zmniejszenie rezonansu nosowego przy artykulacji głosek nosowych) oraz mieszane (brak lub osłabienie rezonansu nosowego z jednoczesną nazalizacją głosek ustnych)
betacyzm – rodzaj dyslalii, polegający na nieprawidłowej artykulacji głoski [b]
sygmatyzm – rodzaj dyslalii, polegający na nieprawidłowej artykulacji głosek wchodzących w skład szeregu syczącego (s, z, c, dz), szumiącego (sz, ż/rz, cz, dż) i ciszącego (ś/si, ź/zi, ć/ci, dź/dzi)
hittacyzm – rodzaj dyslalii, polegający na nieprawdiłowej artykulacji głoski [χ], zapisywanej za pomocą litery 'h’ lub 'ch’
mogilalia – rodzaj dyslalii, polegający na elizji głoski lub głosek
paralalia – rodzaj dyslalii, polegający na zamianie głoski lub głosek na inne, realizowane prawidłowo
dyslalia właściwa – rodzaj dyslalii, polegający na deformacji głoski lub głosek
międzyzębowość – nieprawidłowa artykulacja, polegająca na wsuwaniu czubka języka między górne i dolne siekacze podczas artykulacji głosek
pozycja spoczynkowa języka – ułożenie języka w odpowiedni sposób, gdy nie wykonywane są żadne ruchy: artykulacyjne, jedzenia, połykania; pozycja wertykalno-horyzontalna: czubek języka przylega do wałka dziąsłowego, a boki języka przylegają do wewnętrznej strony zębów, usta są zamknięte, a zęby zbliżone
kinestezja artykulacyjna (kinestezja mowy) – czucie pozycji i ruchów narządów artykulacyjnych wobec siebie, właściwych określonym głoskom. Brak czucia napięcia mięśni narządów artykulacyjnych utrudnia lub uniemożliwia wykonanie odpowiednych ruchów artykulacyjnych
Wczesna interwencja logopedyczna
prosty opóźniony rozwój mowy – późniejsze (o ponad sześć lub więcej miesięcy) pojawianie się poszczególnych etapów rozwoju mowy, bez innych towarzyszących chorób lub zaburzeń
niesamoistny opóźniony rozwój mowy – późniejsze (o ponad sześć lub więcej miesięcy) pojawianie się poszczególnych etapów rozwoju mowy, towarzyszące niedosłuchowi, zaburzeniom wzroku, niepełnosprawności intelektualnej, zaburzeniom psychicznym, schorzeniom przemiany materii, uszkodzeniom ośrodkowego układu nerwowego, jąkaniu
wcześniak – dziecko urodzone między 22. a 37. tygodniem ciąży; dziecko urodzone przed 28. tygodniem ciąży określane jest jako skrajne wcześniactwo
głużenie/gruchanie/giganie – etap w rozwoju mowy dziecka, charakteryzujące się niezamieszonym wydawaniem dźwięków; pojawia się ok. 1.-2. miesiąca życia i pojawia się zarówno u dzieci słyszących, jak i z niedosłuchem; w prawidłowym rozwoju mowy trwa do ok. 3.-4. miesiąca życia
gaworzenie – etap w prawidłowym rozwoju dziecka, polegający na zamierzonym powtarzaniu dźwięków własnych i zasłyszanych z otoczenia; pojawia się ok. 3.-6. miesiąca życia; gaworzenie usprawnia narządy mowne, wyrabia koordynację ruchów oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych, wykształca czucie mięśniowe i wzorce kinestetyczno-ruchowe sylab; nie występuje u dzieci niesłyszących
rozszczep – zaburzenie rozwojowe w budowie ponadkrtaniowych narządów mowy, powstające we wczesnym okresie ciąży na skutek nieprawidłowego rozwoju twarzoczaszki; rozszczep powoduje niesamoistny opóźniony rozwój mowy, nosowanie otwarte oraz zaburzenia artykulacji; w terapii stosuje się leczenie operacyjne we wczesnym dzieciństwie oraz terapię logopedyczną
ssanie nieodżywcze – ssanie najczęściej przy użyciu smoczka, mające na celu samouspokojenie i autoregulację: dziecko się relaksuje, wycisza, zaspokaja potrzebę bliskości i bezpieczeństwa
akwizycja języka – przyswajanie języka przez dziecko poprzez procesy bierne oraz czynne
odruchy niemowlęce – odruchy fizjologiczne, pojawiające się w okresie rozwojowym, których nieobecność lub przetrwanie może świadczyć o patologii; odruchy we wczesnym okresie rozwojowym to: odruch ssania, odruch szukania, odruch Moro, odruch pełzania, odruch kroczenia, odruch oczno-powiekowy, odruch uszno-powiekowy, odruch chwytny; w pierwszym półroczu życia: odruch toniczny błędnikowy, odruch Galanta, odruch skrzyżowanego wyprostu, STOS, ATOS; w drugim półroczu życia: odruchy prostowania
Neurologopedia
afazja – zaburzenie funkcji językowych, powstałe w wyniku uszkodzenia mózgu, najczęściej w wyniku udaru niedokrwiennego lub krwotocznego
dyzartria – zaburzenie mowy, wynikające z uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne (artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe)
dysfagia – zaburzenia dotyczące utrudnionego przechodzenia pokarmu z jamy ustnej przez przełyk do żołądka; wyróżnia się dwa jej rodzaje: dysfagię ustno-gardłową (górną) oraz dysfagię przełykową (dolną); objawami dysfagii są: krztuszenie się, kaszel, łzawienie, kichanie, odruchy wymiotne, uczucie zatrzymania pokarmu w przełyku, rozpieranie, ból podczas przełykania
pragnozja – nieafatyczne zaburzenie mowy, powstałe na skutek ogniskowych uszkodzeń w obrębie podległej półkuli mózgu (najczęściej prawej); objawia się zaburzeniami zachowań językowych i komunikacyjnych człowieka
alalia (afazja rozwojowa) – opóźnienie w przyswajaniu języka na skutek opóźnionego wykształcenia się funkcji pewnych struktur mózgowych; podejrzewa się, że może powstać na skutek uszkodzenia mózgu, spowodowane urazem porodowym, zapaleniem mózgu, zatrzymaniem się w rozwoju pewnych struktur korowych lub urazem czaszki, który nastąpił przed okresem rozwoju mowy
porażenie mózgowe – zespół objawów, określający zaburzenia ruchu i postawy, wynikające z trwałego, niepostępującego uszkodzenia mózgu we wczesnym stadium rozwoju dziecka; najczęstsze problemy dotyczą: koordynacji ruchowej, różnego rodzaju sztywności i wiotkości mięśni, przełykaniem pokarmów, mówieniem
nerwy czaszkowe – 12 par nerwów, rozpoczynających się w obszarze mózgowia i przebiegających głównie w obrębie głowy; odpowiadają za odbiór różnorodnych wrażeń zmysłowych, pracę grup mięśni, funkcje wydzielnicze gruczołów; dla szeroko pojętego procesu mowy ważne są nerwy: V, VII, VIII, IX, X, XI i XII.
obwodowy układ nerwowy – część systemu nerwowego, złożona z nerwów aferentnych (dośrodkowych) i eferentnych (odśrodkowych), łącząca receptory z ich ośrodkami w centralnym układzie nerwowym
Surdologopedia
aparat słuchowy – urządzenie wzmacniające głośność dźwięków u osób niedosłyszących; składa się z mikrofonu, wzmacniacza oraz słuchawki; umieszczane są na małżowinie usznej lub w uchu zewnętrznym
implant ślimakowy – urządzenie elektroniczne, wszczepiane podczas operacji chirurgicznej osobom z obustronnym głębokim niedosłuchem odbiorczym; składa się z dwóch części: wewnętrznej (wszczepianej pod skórę, umieszczonej w zagłębieniu kości czaszki oraz zewnętrznej (przetwarzającej sygnały akustyczne w sygnały elektryczne); elektroda części wewnętrznej, która jest umieszczona w ślimaku, pobudza nerw słuchowy, wywołując wrażenia słuchowe
fonogesty – system komunikacji osób słyszących z niedosłyszącymi; umowne ruchy jednej ręki, zharmonizowane z głośnym, wyraźnym i płynnym mówieniem, umożliwiające osobie niesłyszącej nabywanie umiejętności dokładnego rozumienia wypowiedzi słownych. W skład systemu wchodzi dziesięć układów palców i pięć lokacji
język migowy – język naturalny, służący do porozumiewania się bez używania narządu słuchu, zazwyczaj przez osoby Głuche lub w kontakcie osób słyszących z osobami Głuchymi
niedosłuch odbiorczy – niedosłuch powstały na skutek uszkodzenia elementów zmysłowo-nerwowych ucha wewnętrznego
niedosłuch przewodzeniowy – niedosłuch powstały na skutek uszkodzenia części przewodzącej dźwięki w uchu zewnętrznym lub środkowym
niedosłuch mieszany – niedosłuch powstały na skutek uszkodzenia części przewodzącej dźwięki oraz elementów odbierających dźwięki
Anatomia kompleksu ustno-twarzowego
ankyloglosja – skrócenie wędzidełka podjęzykowego; ogranicza ruchy języka, co może spowodować utrudnienia w prawidłowej artykulacji niektórych głosek, szczególnie głoski [r] i głosek dentalizowanych
wędzidełko – twór włóknisty, pokryty błoną śluzową, łączący w linii pośrodkowej dolną powierzchnię języka z dnem jamy ustnej; zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe ogranicza ruchy języka, może powodować problemy ze ssaniem oraz być przyczyną zaburzeń artykulacyjnych niektórych głosek
makroglosja – wrodzone zmiany języka, charakteryzujące się zbyt dużym rozmiarem tego narządu, które utrudnia artykulację głosek; często towarzyszy zespołowi Downa
mikroglosja – wrodzone zmiany języka, charakteryzujące się zbyt małym rozmiarem tego narządu, które utrudnia artykulację głosek, zwłaszcza przedniojęzykowych
przodozgryz – wada zgryzu, polegająca na doprzednim przesunięciu dolnego łuku zębowego względem górnego
tyłozgryz – wada zgryzu, polegająca na dotylnym przesunięciu dolnego łuku zębowego względem górnego
zgryz głęboki – patologiczne ustawienie siekaczy górnych i dolnych względem siebie – siekacze górne przykrywają więcej niż ½ wysokości siekaczy dolnych, gdyż zęby trzonowe są zbyt niskie
Balbutologopedia
giełkot (mowa bezładna) – zaburzenie mowy, objawiające się bardzo szybkim tempem mówienia i chaotycznym sposobem językowego formułowania myśli; podstawowe symptomy giełkotu to: zaburzenie płynności mówienia, które nie jest jąkaniem oraz szybkie i nieregularne tempo mówienia
niepłynność fizjologiczna – niepłynność związana z występowaniem skurczów tonicznych, klonicznych lub toniczno-klonicznych w mięśniach narządów mowy; skutkiem są: przedłużenia realizacji głosek, zaburzenie rytmu mowy i oddychania, niekontrolowane pauzy w trakcie mówienia, bloki mięśniowe, zaburzenia rytmu mowy; pojawia się w wieku 2-4 lat, na ogół jest nieuświadamiana, jednak może przekształcić się w niepłynność patologiczną
korektor mowy – urządzenie, stosowane w terapii jąkania; stosuje się w nim metodę sztucznego echa, przez co ułatwione jest zwolnienie tempa mówienia i wydłużenie fazy wydechowej oraz pogłębienie wdechu
logofobia – psychogenne zaburzenie mowy, polegające na krótkotrwałym zahamowaniu procesu mówienia ze względu na poczucie lęku; leczenie polega na psychoterapii oraz stosowaniu leków przeciwlękowych
metoda Echo – metoda terapii jąkania, polegająca na mówieniu w sposób zsynchronizowany z własnym echem, opóźnionym o 0,1-0,3 sekundy
metoda Zofii Engiel (metoda ruchu wiodącego) – metoda mająca na celu upłynnianie mowy, wykorzystująca ruchy rąk, odtwarzające prawidłowy przebieg mowy
Onkologopedia
laryngektomia – zabieg chirurgiczny usunięcia krtani w następstwie nowotworu złośliwego; wyróżnia się laryngektomię częściową (usunięcie części krtani) oraz całkowitą (usunięcie całej krtani)
sztuczna krtań – zewnętrzny generator fal akustycznych, generujący drgania po przyłożeniu urządzenia do skóry szyi lub twarzy, które są przekształcane przez narządy artykulacyjne w zrozumiałą mowę
proteza głosowa – wyrób, wytwarzany najczęściej z silikonu medycznego, umieszczony w tkance między przełykiem a tchawicą w trakcie zabiegu laryngektomii całkowitej lub w wyniku wytworzenia wtórnie przetoki; pozwalający na wytworzenie głosu przetokowego
głos zastępczy (mowa zastępcza) – rodzaj głosu zastępczego/mowy zastępczej, tworzonej przez pacjenta po laryngektomii całkowitej; trzy podstawowe rodzaje to: mowa przełykowa, mowa przetokowa oraz mowa za pomocą „sztucznej krtani”
nowotwór – grupa chorób, w których tkanki organizmu dzielą się w sposób niekontrolowany, a nowopowstałe komórki nowotworowe nie różnicują się w typowe komórki tkanki; utrata kontroli ma miejsce na skutek mutacji genów kodujących białka uczestniczące w cyklu komórkowym
tracheotomia – zabieg laryngologiczny, polegający na otwarciu przedniej ściany tchawicy i wprowadzeniu rurki do światła dróg oddechowych; tą drogą prowadzona jest wentylacja płuc; na skutek zabiegu powietrze dociera do płuc z pominięciem nosa, gardła i krtani
mowa przełykowa – rodzaj mowy zastępczej po laryngektomii; pod nieobecność krtani funkcję źródła dźwięku pełnią fałdy śluzówki przełyku, tworzące tzw. pseudogłośnię; jest to najstarsza i najtrudniejsza do opanowania metoda rehabilitacji głosu po laryngektomii
mowa przetokowa – rodzaj mowy zastępczej po laryngektomii; poprzez połączenie przełyku i tchawicy przez przetokę oraz zatkanie przez pacjenta otworu tracheostomijnego, powietrze z płuc przedostaje się przez przetokę do przełyku i zostaje zamienione na dźwięk
Logopedia artystyczna
kultura mowy – znajomość poprawnych form użycia języka i stosowanie ich w praktyce; obejmuje: poprawność, sprawność i estetykę językową
kultura żywego słowa – dział logopedii, zajmujący się ekspresją słowną: potoczną, publicystyczną, artystyczną
norma językowa – zespół reguł użycia języka, obowiązujący w danej społeczności
oddech piersiowo-brzuszny/pełny/przeponowy – rodzaj oddychania, w którym uczestniczą wszystkie części płuc; uważany jest za najkorzystniejszy, najbardziej wydajny i higieniczny. Umożliwia dostanie się do płuc większej porcji powierza, dzięki czemu lepiej dotlenowany jest organizm
oddech piersiowy – rodzaj oddychania z przewagą oddychania przy udziale głównie górnych partii klatki piersiowej
oddech brzuszny – rodzaj oddychania z przewagą oddychania przy udziale głównie dolnych partii klatki piersiowej
oddychanie dynamiczne – typ oddychania w trakcie śpiewu lub mówienia; oddech jest pobierany głównie przez usta, wdech jest krótki, a wydech odpowiednio długi
oddychanie statyczne – oddychanie spoczynkowe; długość wdechu i wydechu jest zbliżona, a oddech odbywa się przez jamę nosową
-37462c6e0c9c38be.jpg)
