Rozwój mowy dziecka to proces, który zaczyna się już w chwili poczęcia. We wczesnym etapie ciąży zaczyna się kształtować aparat artykulacyjny, w późniejszym natomiast dziecko uczy się ssać kciuk. Tuż po narodzinach możemy zaobserwować odruch ssania, który jest niezwykle istotny w procesie kształtowania mowy.
Każde dziecko będzie rozwijać się we własnym tempie i nabywać nowe umiejętności, a rodzic z niecierpliwością wyczekiwać będzie na pierwsze słowo swojej pociechy. Co jednak, gdy dziecko nie mówi, mówi bardzo mało lub jego mowa jest niewyraźna albo jest zrozumiała tylko dla najbliższego otoczenia? Z całą pewnością pomocna będzie wtedy wizyta u logopedy, który zaproponuje odpowiednią ścieżkę terapeutyczną.
Jakie mogą być przyczyny niewyraźnej mowy u dziecka i jakie inne choroby mogą towarzyszyć tym przyczynom?
Przyczyn niewyraźnej mowy u dziecka może być wiele. Niewyraźna mowa może być spowodowana wadami, takimi jak na przykład seplenienie, reranie, kappacyzm, gammacyzm, lambdacyzm czy nosowanie. Oczywiście musimy odróżnić wadę wymowy od swoistych cech mowy dziecięcej i mieć świadomość kolejności pojawiania się poszczególnych głosek w rozwoju mowy dziecka.
Jeśli chcesz wiedzieć więcej na temat seplenienia sprawdź nasz artykuł: https://www.dobrylogopeda.edu.pl/poradnik-pacjenta/moje-dziecko-sepleni
I tak trzylatek powinien wymawiać już wszystkie samogłoski oraz większość spółgłosek, to jest: p, b, m, f, w, ś, ź, ć, dź, ń, k, g, h, t, d, n, l, ł, j. Wyjątkiem są s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, zastępowane zwykle przez ś, ź, ć, dź. Głoski te powinny być prawidłowo realizowane u dzieci czteroletnich. Najpóźniej pojawia się głoska r, którą poprawnie wymawiają dzieci zwykle około piątego bądź szóstego roku życia.
Jednakże nieprawidłowe realizacje poszczególnych głosek można dostrzec już około trzeciego roku życia i z sukcesem przeprowadzić terapię logopedyczną. Za przykład mogą posłużyć głoski ś, ź, ć, dź realizowane u trzylatków międzyzębowo, inaczej znane jako seplenienie. Wcześnie zaczęta terapia logopedyczna zapobiega utrwalaniu złych nawyków, pomaga w zrozumieniu małego mówcy i daje szanse na prawidłowy rozwój mowy.
Niepokojącym sygnałem dla rodzica może być także brak werbalnej komunikacji u dziecka po skończonym pierwszym roku życia. Roczne dziecko z powodzeniem powinno komunikować się prostymi sylabami, a kończąc drugi rok życia powinno mieć w swoim słowniku co najmniej kilkadziesiąt wyrazów. Jeśli jednak jest inaczej, bądź gdy mowa dziecka jest niezrozumiała dla otoczenia, możemy mówić o opóźnionym rozwoju mowy i pomocna wówczas będzie wizyta u logopedy.
Opóźniony rozwój mowy manifestować może się także poprzez brak reakcji na imię czy niechęć do kontaktu z innymi. Wyróżnić możemy samoistny opóźniony rozwój mowy, który jest wynikiem zakłócenia rozwoju mowy bez uchwytnego czynnika, a opóźnienie rozwoju mowy dotyczy tylko procesu mówienia. Niesamoistny opóźniony rozwój mowy jest natomiast następstwem zaburzeń o określonym pochodzeniu, takich jak na przykład: upośledzenie umysłowe, zaburzenia emocjonalne, uszkodzenie centralnego układu nerwowego. Postępowanie terapeutyczne opóźnionego rozwoju mowy polega przede wszystkim na stymulacji rozwoju mowy poprzez: inspirowanie do mówienia, rozbudzanie motywacji do mówienia, zapewnienia dziecku kontaktu z rówieśnikami, utrzymywanie przez rodziców prawidłowych więzi emocjonalnych.
Także osoby jąkające się możemy postrzegać jako te, które mówią niewyraźnie. O jąkaniu możemy mówić wtedy, gdy jest zaburzona płynność mówienia na skutek reakcji psychicznych, reakcji fizjologicznych i reakcji społecznych. Dziecko lub osoba dorosła jąkająca może: zacinać się, robić przerwy podczas wypowiadania wyrazów czy zdań. Obok jąkania, możemy wyróżnić także giełkot, czyli mowę bezładną. O mowie bezładnej możemy mówić, gdy tempo mówienia jest szybkie, a wypowiedzi są chaotyczne.
Innymi symptomami giełkotu może być nieregularne tempo mówienia, powtarzanie głosek, sylab, słów, błędna artykulacja, uboga składnia zdania. Osoba z giełkotem będzie zatem przekręcać lub gubić wyrazy w swoich wypowiedziach. Przyczyny mowy bezładnej nie zostały do końca poznane i opisane. Przypuszcza się jednak, że mogą być dziedziczne.
Innym zaburzeniem powodującym niewyraźną mowę może być afazja. Afazja to inaczej utrata zdolności mówienia na skutek uszkodzenia mózgu. Uszkodzenia te mogą powodować głównie choroby naczyniowe mózgu, guzy mózgu i urazy czaszkowo – mózgowe. Najczęściej diagnozowanymi rodzajami afazji obecnie są afazja ruchowa oraz czuciowa.
Afazja ruchowa charakteryzuje się tym, że osoba wie, co chce powiedzieć, ale ma trudności w złożeniu popranej wypowiedzi. Dlatego też mowa takiego pacjenta ogranicza się zwykle do kilku słów, pomijanie są spójniki oraz przyimki, zamieniane są słowa w wypowiedziach. Wypowiedzi wymagają wielkiego wysiłku oraz pracy, pacjent może zacinać się i przekręcać wyrazy.
Afazja czuciowa natomiast to stan kiedy pacjent ma problemy z rozumieniem. Objawia się głównie mową, która wydaje się nie mieć sensu. Mowa często zawiera słowa niezrozumiałe dla innych, a pacjent nie jest świadomy popełnianych błędów.
Wyróżnić możemy także afazje dziecięcą, która jest niezwykle trudna do zdiagnozowania, a jej przyczyny nie są do końca poznane. Najczęściej wskazuje się jednak na nieprawidłowy przebieg ciąży matki lub schorzenia neurologiczne, takie jak na przykład zapalenie mózgu przebyte we wczesnym dzieciństwie.
Terapia niewyraźnej mowy?
Leczenie niewyraźnej mowy zależne będzie od przyczyny. Jeśli powoduje ją wada wymowy, to logopeda będzie się skupiać na wywołaniu głosek oraz utrwaleniu ich w mowie spontanicznej. Jeśli przyczyną będzie opóźniony rozwój mowy, to wówczas logopeda będzie stosować terapię polegającą na zachęcaniu do mówienia, powtarzaniu dźwięków, nawiązywaniu prawidłowych relacji.
Logopeda może także zaproponować konsultacje neurologa i fizjoterapeuty, w celu wykrycia i zdiagnozowania czynnika powodującego opóźniony rozwój mowy.
Nieco inaczej wygląda terapia w przypadku jąkania i giełkotu. Tutaj, oprócz działań logopedy, często potrzebne jest wsparcie psychologa lub lekarza psychiatry. Psycholog obejmuje pacjenta szczególną opieką i proponuje zwykle psychoterapię oraz relaksację. Metody te sprawiają, że pacjent może pozbyć się nadmiernego lęku, a co za tym idzie – płynniej mówić. W leczeniu jąkania stosuje się także farmaceutyki, które powinien dobrać lekarz. Obecnie próbuje się wykorzystywać leki, które obniżają napięcie mięśniowe lub działają przeciwdepresyjnie. Stosowane są u młodzieży i osób dorosłych, a leczenie zwykle przynosi rezultaty.
Działania logopedy w przypadku dzieci lub osób dorosłych z giełkotem albo jąkaniem opierają się głównie na ćwiczeniach oddechowych, ćwiczeniu prawidłowej fonacji i artykulacji. Jąkanie można z powodzeniem usunąć, jednakże potrzebny jest do tego zgrany zespół wyżej wymienionych specjalistów oraz motywacja pacjenta.
Także w przypadku afazji niezbędna jest współpraca kilku specjalistów, w tym logopedy. Program terapii logopedycznej skupiać się będzie między innymi na ćwiczeniach w rozpoznawaniu dźwięków z otoczenia, usprawnianiu rozumienia, ćwiczeniach analizy i syntezy głoskowej i sylabowej, ćwiczeniach w różnicowaniu słuchowym, ćwiczeniach prozodycznych. Ponadto, niezbędna jest opieka neurologa, a niekiedy stosowanie farmakoterapii.
Czy niewyraźna mowa sama przejdzie i czy jest dziedziczna?
O ile na pierwsze pytanie odpowiedź jest prosta i brzmi: nie, niewyraźna mowa sama nie przejdzie, o tyle odpowiedź na drugie pytanie może nie być łatwa. Dotąd nie udało się znaleźć jednoznacznego powiązania takich zaburzeń jak opóźniony rozwój mowy, giełkot czy jąkanie z dziedziczeniem. Zdarza się jednak, że jeśli zaburzenia te występują u rodziców, to możemy zauważyć je także u dzieci.
Podobnie jest w przypadku wad wymowy, które nie są dziedziczne, jednakże odziedziczyć można pewne predyspozycje powodujące wady wymowy, np. budowę aparatu artykulacyjnego. Inaczej jest w przypadku afazji u osób dorosłych, spowodowanej uszkodzeniami mózgu.
Afazja dziecięca z kolei, może być powodowana różnymi czynnikami występującymi w trakcie trwania ciąży lub we wczesnym dzieciństwie, ale według części badaczy może być także dziedziczna. Zarówno afazja u dzieci, jak i u dorosłych nie mija sama i wymaga wieloaspektowego leczenia, które zwykle przynosi zamierzone cele.
Ćwiczenia niewyraźnej mowy w domu
Rodzice dziecka, które niewyraźnie mówi, mają do zrealizowania szczególne zadania. Niezależnie od przyczyny, do zadań rodzica, poza konsultacjami ze specjalistami, należeć będzie: wspieranie dziecka w nauce mówienia, zapewnienie mu prawidłowych warunków oraz relacji z najbliższymi. Rodzice powinni dawać dziecku wsparcie emocjonalne i zapewniać mu poczucie bezpieczeństwa, które jest niezbędne do leczenia opóźnionego rozwoju mowy, jąkania, giełkotu czy afazji dziecięcej.
Rodzice mogą także pomagać budować dziecku pozytywny obraz samego siebie oraz wzmacniać jego samoocenę. Powinni także obdarzyć dziecko zrozumieniem i wykazywać się empatią wobec niego. Te wszystkie zabiegi będą dodatkowym elementem terapii leczenia niewyraźnej mowy, co z całą pewnością zaowocuje rozwojem wyraźnej mowy u dziecka.
Przykłady ćwiczeń dla jąkających się:
Ćwiczenie 1:
Wymawiaj możliwie jak najdłużej samogłoski: a, e, u, i, y, o.
Ćwiczenie 2:
Pracuj nad swoim oddechem. Wykonaj poniższe polecenia:
- ułóż na stole kilka piórek i dmuchaj na nie tak, żeby się przemieszczały;
- przygotuj świeczkę, dmuchaj na płomień tak, żeby nie zgasła;
- naśladuj odgłos wiatru;
- puszczaj bańki mydlane o różnych wielkościach.
Ćwiczenie 3:
Naucz się na pamięć krótkich rymowanek:
1. Tańcowała igła z nitką – Jan Brzechwa
Tańcowała igła z nitką,
Igła – pięknie, nitka – brzydko.
Igła cała jak z igiełki,
Nitce plączą się supełki.
Igła naprzód – nitka za nią:
„Ach, jak cudnie tańczyć z panią!”
Igła biegnie drobnym ściegiem,
A za igłą – nitka biegiem.
2. Kotek – Julian Tuwim
Miauczy kotek: miau!
– Coś ty, kotku, miał?
– Miałem ja miseczkę mleczka,
Teraz pusta jest miseczka,
A jeszcze bym chciał.
Przykłady ćwiczeń dla dzieci z opóźnionym rozwojem mowy:
Ćwiczenie 1:
Naśladuj dźwięki zwierząt:
- kury: ko, ko, ko
- psa: hau, hau
- kota: miau, miau
- sowy: hu hu, hu hu
- krowy: mu, mu
- kaczki: kwa, kwa
- świnki: kwi, kwi
Ćwiczenie 2:
Spróbuj naśladować dźwięki otoczenia:
- nadjeżdżający pociąg – fu, fu, fu
- lecący samolot – uuu
- wiatr – szu, szu
- deszcz – kap, kap,
- klakson samochodu – bip, bip
- ruszający samochód – brum, brum
Ćwiczenie 3:
Ćwicz język i wargi poprzez:
- dmuchanie baloników
- dmuchanie na kolorowe bibułki
- oblizywanie warg językiem
- liczenie zębów językiem.
Szukasz konsultacji, diagnozy lub terapii logopedycznej online? Zobacz polecanych logopedów online i uzyskaj pomoc dzięki wizycie logopedycznej przez Internet. https://www.dobrylogopeda.edu.pl/logopeda-online
Bibliografia:
Jastrzębowska G., Gałkowski T., Logopedia. Pytania i odpowiedzi, t. 2., Opole 2003;
Grabias S., Panasiuk J., Woźniak T., Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego, Lublin 2015.
-37462c6e0c9c38be.jpg)
