O afazji kilka słów

Afazja – czym jest?

Afazja jest zaburzeniem mózgu, które polega na tym, że dana osoba ma problemy z mową i/lub mowy drugiego człowieka. Przyczyną wystąpienia takiego zaburzenia jest uszkodzenie pewnego obszaru układu nerwowego, który jest odpowiedzialny za pewne funkcje, zwłaszcza funkcje językowe oraz komunikacyjne. Zdarza się, że uszkodzenie danej części mózgu prowadzi, do powstania konkretnego rodzaju afazji, choć nie zawsze tak musi być. Afazja to zaburzenie, któremu wciąż towarzyszy wiele nierozwiązanych wątpliwości. Jednakże terapia afazji jest możliwa, a jej jak najwcześniejsze wdrożenie może realnie pomóc osobom, które zmagają się z zaburzeniem.

Może zdarzyć się tak, że zaburzenie okaże się problemem krótkotrwałym i stosunkowo szybko ustępuje. W innych znowu przypadkach w ogóle nie uda się powrócić do dawnego poziomu użytkowania języka i komunikacji, a sam proces terapeutyczny będzie trwał wiele miesięcy.

Za to afazja będąca efektem trwałego uszkodzenia mózgu, może okazać się trudnością, z którą pacjent będzie zmagać się do końca swojego życia. W takich przypadkach terapia mowy i języka może pomóc złagodzić objawy afazji, ale może nie odwrócić całkowicie skutków tego stanu.

Afazja jest przede wszystkim zaburzeniem, które prowadzi do wystąpienia trudności komunikacyjnych. Pacjent z afazją ma problem z porozumiewaniem się z innymi, rozumieniem tego, co inni chcą mu przekazać. Może mieć także kłopoty z pisaniem, czytaniem czy liczeniem, czyli innymi czynnościami związanymi z mową oraz językiem. Pamiętajmy jednak, że choć dochodzi o trudności komunikacyjnych, to afazja nie prowadzi do upośledzenia czy jakiegokolwiek obniżenia inteligencji pacjenta.

Jak się objawia?

Wyróżniamy kilka rodzajów afazji (np. Broki, Wernickego, globalną), a także stanów, które są do niej bardzo podobne (np. aleksja, agrafia). Możemy zauważyć szereg podobieństw na płaszczyźnie charakterystycznych objawów związanych z płynnością, rozumieniem i powtarzaniem mowy. W tym artykule nie zajmiemy się szczegółowym podziałem tego zaburzenia, lecz w kilku słowach zarysujemy problem.

Afazja jest zaburzeniem neurodegeneracyjnym, czyli może dotyczyć każdej osoby, do której doszło do uszkodzenia tych obszarów mózgu, które są w jakiś sposób odpowiedzialna za mowę i rozumienie. Występuje raczej u osób w średnim i starszym wieku. Może jednak wystąpić we wcześniejszych etapach życia. U około 180 000 osób w Stanach Zjednoczonych zaburzenie to pogłębia się każdego roku. Prawie jedna trzecia osób, które przeszły udar mózgu, zmagają się z jakimś rodzajem afazji (według National Aphasia Association od ok. 25% do ok. 40% osób po udarze).

Ludzie zmagający się z afazją często mają świadomość tego, że otoczenie ma trudności ze zrozumieniem ich mowy, ponieważ zaburzenie to jest w głównej mierze zaburzeniem komunikacji.

Z tej też przyczyny afazja skutkuje tym, że między chorym i osobami, z którymi się porozumiewa, może dojść do wielu nieporozumień. Te natomiast mogą negatywnie wpływać na kondycję psychospołeczną oraz emocjonalną człowieka. Często są to po prostu drobne smutki i poczucie bezsilności wobec wielu sytuacji komunikacyjnych. Może dojść jednak do sytuacji, w których zaburzenia mowy o podłożu afatycznym nie pozwolą na wołanie o ratunek w momentach bezpośredniego zagrożenia życia (zranienie, poparzenie, wypadek, któremu nie towarzyszyła obecność świadków zdarzenia).

Jakie wyróżniamy podstawowe objawy afazji?

• kłopoty z mową, wypowiadanie słów niezrozumiałych, nieistniejących
• trudność ze „znalezieniem w głowie” odpowiedniego słowa, pożądanej frazy
• zamienianie głosek w obrębie słowa
• posługiwanie się słownictwem niewłaściwym, nieadekwatnym do kontekstu i sytuacji
• problem ze zrozumieniem innych, zwłaszcza dłuższych zdań, szybkich wypowiedzi lub słów wypowiadanych w dużej grupie, hałasie
• nieumiejętność podążania za rozmową innych osób
• trudności w komunikacji pisemnej
• posługiwanie się jak najkrótszymi frazami
• tworzenie bezsensownych zdań z adekwatnego słownictwa
• może pojawić się problem ze zrozumieniem dowcipu
• trudności w czytaniu
• problemy z liczeniem, określaniem czasu, posługiwaniem się pieniędzmi

Co powoduje afazję?

Jak już powiedziano, afazja może wystąpić wtedy, kiedy dochodzi do uszkodzeń mózgu. Nawet w przypadku zakłóceń pracy mózgu. I chociaż nie jest zaraźliwa, to może być skutkiem wystąpienia zakażenia organizmu czynnikiem szkodliwym.

Możliwe przyczyny jej wystąpienia to:

• choroba Alzheimera, demencja, otępienie czołowo-skroniowe
• tętniaki
• zabiegi chirurgiczne mózgu
• nowotwory mózgu, ale także radioterapia i chemioterapia
• niedotlenienie mózgu
• urazy mózgu, np. wstrząśnienie, ale też padaczka lub drgawki
• zaburzenia rozwojowe, zaburzenia genetyczne (np. choroba Wilsona) i wady wrodzone
• zapalenie mózgu spowodowane infekcjami wirusowymi, bakteryjnymi lub chorobami autoimmunologicznymi
• migreny
• zatrucie toksynami, np. tleniem węgla, metalami ciężkimi
• udary mózgu
• przejściowe ataki niedokrwienne

Jakie rodzaje afazji wyróżniamy?

Jak przebiega diagnoza afazji?

Diagnozowanie afazji składa się z badania fizykalnego, wywiadu dotyczącego historii pacjenta, obrazowania czy przeprowadzania innych bada. To wszystko ma na celu wykluczenie innych możliwych przyczyn, które prowadzą do zaistnienia objawów podobnych do tych, które towarzyszą afazji.

Jakie badanie może zlecić lekarz w celu zdiagnozowania afazji?

• badania krwi (problemy z odpornością, ewentualne zatrucie)
• tomografia komputerowa (CT)
• elektroencefalografia (EEG)
• elektromiografia (EMG)
• badanie potencjałów wywołanych (WPW)
• badania genetyczne
• rezonans magnetyczny (MRI)
• pozytonowa tomografia emisyjna (PET)
• nakłucie lędźwiowe
• badanie promieniowaniem rentgenowskim

A co w takim razie sprawdza logopeda podczas diagnostyki afazji?

• umiejętności gramatyczne
• umiejętności artykulacyjne i realizacyjne
• umiejętności pisania, czytania, słuchania, rysowania
• rozumienie słów i zdań
• narrację, zdolność opisywania
• zdolność nazywania, dopasowywania nazw i opisów do obrazków
• wiedzę ogólną
• odpowiadanie na pytania zamknięte
• umiejętność liczenia
• pamięć
• zdolność wykorzystywania informacji i wskazówek

Jak wygląda terapia afazji?

Przebieg terapii języka i komunikacji jest zależny od potrzeb pacjenta oraz jego chęci do pracy. Współpraca z logopedą może mieć charakter indywidualny bądź grupowy (kameralne grupy osób, które zmagają się z podobnymi problemami).

Warto zaangażować w proces terapeutyczny także rodzinę i najbliższe otoczenie pacjenta, ponieważ to właśnie oni mogą stanowić podstawową grupę wsparcia dla osoby chorej. To z nimi również pacjent może na bieżąco ćwiczyć i utrwalać to, co wypracował z logopedą, a także rozwijać poszczególne umiejętności oraz kompetencje.

Tak jak w przypadku każdej terapii logopedycznej, tak i tu – im wcześniej rozpoczęta, tym lepiej. Regularne spotkania są silną formą wsparcia odbudowy kompetencji mowy i komunikacji – także w przypadku pacjentów posługujących się dwoma lub większą liczbą języków. Podczas spotkań pacjent może nauczyć się również takich sposobów komunikowania się, które nie wymagają posługiwania się mową. Dzięki temu nawet pacjenci mający trudność z komunikacją niewerbalną mogą porozumiewać się z otoczeniem – gestykulacja, pisanie, wskazywanie i inne metody komunikacji wspomagającej oraz alternatywnej. Pomocą w terapii mogą okazać się także urządzenia technologiczne wspierające proces porozumiewania się z otoczeniem. Logopeda może okazać się wsparciem w trakcie powrotu do pracy oraz rozpoczęcia nowego sposobu współpracy z przełożonymi oraz współpracownikami.

Co może obejmować proces terapii logopedycznej?

• naukę komunikacji alternatywnej i wspomagającej
• praca nad poprawą funkcji odpowiedzialnych za komunikację werbalną lub z nią związanych
• praca nad systematyczną odbudową systemu językowego
• ćwiczenie czynności prymarnych, poznawczych, mowy
• naukę współpracy i porozumiewania się z otoczeniem

W jaki sposób możesz wspierać osobę z afazją?

• utrzymuj kontakt wzrokowy w trakcie rozmowy, przyciągnij uwagę rozmówcy
• zwracaj uwagę nie tylko na wypowiadane słowa, ale również na mowę ciała, mimikę, gesty
• rozmawiaj w miejscach, w których nie ma tłumu, hałasu
• używaj słownictwa prostego, ale nie infantylnego – nie traktuj jej/go jak dziecka
• posługuj się krótkimi zdaniami, a słowa kluczowe powtarzaj, żeby Twój rozmówca nie stracił najważniejszego wątku

• mów powoli i daj rozmówcy czas na nieprzerwaną wypowiedź – to nie znaczy, że masz mówić głośno – Twój rozmówca raczej nie ma problemu ze słuchem
• ucz się komunikacji alternatywnej i wspomagającej, wykorzystuj ją w porozumiewaniu się z pacjentem, który nie jest w stanie inaczej komunikować się otoczeniem
• używaj pytań zamkniętych
• pozwól rozmówcy popełniać błędy i nie kończ za niego myśli

Bibliografia

American Speech-Language-Hearing Association | asha.org. Aphasia (https://www.asha.org/public/speech/disorders/aphasia/) Accessed 4/14/2022.

Basso A, Forbes M, Boller F. Rehabilitation of aphasia. (https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/23312652/) Handb Clin Neurol. 2013; 110: 325-334. Accessed 4/14/2022.

Waxman SG. eds. Clinical Neuroanatomy, 29e. (https://neurology-mhmedical-com.ccmain.ohionet.org/content.aspx?sectionid=242764687&bookid=2850#242764701) McGraw Hill; 2020. Accessed 4/14/2022.

Jameson J, Fauci AS, Kasper DL, Hauser SL, Longo DL, Loscalzo J. eds. Harrison’s Manual of Medicine, 20e. (https://accessmedicine-mhmedical-com.ccmain.ohionet.org/content.aspx sectionid=227556670&bookid=2738&Resultclick=2)  McGraw Hill; 2020. Accessed 4/14/2022.

Cleveland Clinic, Aphasia (https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/5502-aphasia#:~:text=Aphasia%20is%20a%20brain%20disorder,happens%20with%20conditions%20like%20stroke.). Accessed 11/11/2022.

Mulheren R, Tippett D, Azola A, et al. Chapter 57: Speech, Language, and Swallowing Disorders. (https://neurology-mhmedical-com.ccmain.ohionet.org/content.aspx?sectionid=206764611&bookid=2550#206764625) In: Mitra R. eds. Principles of Rehabilitation Medicine. McGraw Hill; 2019. Accessed 4/14/2022.

National Aphasia Association | aphasia.org. Multiple pages related to aphasia definitions. (https://www.aphasia.org/aphasia-definitions/) Accessed 4/14/2022.

Sreenivas S. What Is Aphasia? (https://www.webmd.com/brain/aphasia-causes-symptoms-types-treatments). Accessed 11/11/2022.

Volpe D. Aphasia. (https://neurology-mhmedical-com.ccmain.ohionet.org/content.aspx?sectionid=122854753&bookid=1779&Resultclick=2#1127045614) In: Salardini A, Biller J. eds. The Hospital Neurology Book. McGraw Hill; 2016. Accessed 4/14/2022.