Skrócone wędzidełko językowe

Jak zbudowany jest język?

Język jest pokrytym śluzówką mięśniowym tworem, znajdującym się w jamie ustnej. Na języku znajdują się także liczne brodawki, dzięki którym możemy między innymi odczuwać smak. W budowie języka wyróżnić możemy przednią, najwęższą część, tj. wierzchołek języka (z łac. apex), który przechodzi dalej w trzon języka (środkowa część), następnie w nasadę języka, która tworzy połączenie języka z dnem jamy ustnej. Język, jak wspomniałam wcześniej, jest narządem mięśniowym, a to oznacza, że charakteryzuje się dużą elastycznością ruchów. Umożliwia to spełnianie wielu funkcji, takich jak współuczestniczenie w czynnościach prymarnych – żuciu, połykaniu czy ssaniu.

Największe rola języka związane jest z procesem mowy. Język bowiem jest najważniejszym organem tworzącym aparat artykulacyjny człowieka. Prawidłowa budowa języka jest jednym z wielu ważnych czynników składających się na prawidłowy rozwój mowy. W tym momencie dochodzimy do meritum artykułu, czyli roli wędzidełka języka i jego wpływu na rozwój mowy dziecka.

Czym jest wędzidełko języka?

Wędzidełko języka (łac. frenulum linguae) to miękki fałd błony śluzowej, który stanowi połączenie dolnej części języka z dnem jamy ustnej. Wędzidełko łatwo jest dostrzec – wystarczy otworzyć szeroko usta i unieść język w kierunku górnych zębów. Widoczna cienka linia połączona z językiem to właśnie wędzidełko.

Prawidłowo zbudowane wędzidełko podjęzykowe umożliwia wykonywanie precyzyjnych ruchów języka wewnątrz jamy ustnej oraz wysuwanie go poza granice warg, np. kierowanie języka na brodę czy w stronę nosa.

Skrócone wędzidełko języka

W logopedii na przestrzeni lat pojawiały się różnorakie opinie co do znaczenia stanu długości wędzidełka dla rozwoju mowy — kiedyś powszechnie uważano, że wpływ wędzidełka na mowę nie jest znaczący. Obecnie jednak przyjmuje się, że stan wędzidełka podjęzykowego jest istotnym czynnikiem wpływającym na rozwój artykulacji u dziecka. 

Skrócenie wędzidełka podjęzykowego jest jednym z najczęstszych zaburzeń rozwojowych języka. Na określenie tej wady przyjmuje się termin ankyloglosja. Zaburzenie to dotyka częściej chłopców niż dziewczynek i może istnieć jako odrębna wada rozwojowa lub współwystępować z innymi zaburzeniami rozwojowymi. Wyszczególnia się różne postaci skróconego wędzidełka — od nieznacznego skrócenia po znaczne ograniczenie ruchomości języka.

Warto pamiętać, że nawet nieznaczne skrócenie wędzidełka może mieć negatywny wpływ na funkcje prymarne oraz mowę. Dlatego tak ważne jest, aby jak najszybciej zdiagnozować ankyloglosję i wdrożyć odpowiednie działania naprawcze.

Czy wędzidełko podjęzykowe da się rozciągnąć?

Nieprawdziwa jest bowiem teza, że skrócone wędzidełko języka można „rozciągnąć” za pomocą ćwiczeń logopedycznych!

Diagnozując skrócone wędzidełko podjęzykowe, bierze się pod uwagę kształt języka oraz zakres różnorakich jego ruchów, m.in. umiejętność zrobienia tzw. kobry, czyli uniesienia szerokiego języka za górne zęby. Innym ćwiczeniem diagnozującym jest, np. wysunięcie języka na brodę – pojawienie się kształtu tzw. ,,serduszka” na końcu języka świadczy o wystąpieniu zjawiska ankyloglosji.

Uwaga! Należy pamiętać, że nie działa to w drugą stronę — zdarza się, że występuje u dziecka skrócone wędzidełko pomimo braku charakterystycznego ,,serduszka”. Wobec tego tak istotne jest przeprowadzenie dokładniejszej diagnozy budowy języka. 

Najskuteczniejszym sposobem leczenia ankyloglosji jest wykonanie frenotomii — podcięcia wędzidełka podjęzykowego. Zabieg jest mało inwazyjny i im szybciej zostanie wykonany, tym lepiej. Wobec tego, gdy tylko pojawią się podejrzenia co do skróconego wędzidełka u dziecka, niezwłocznie należy skonsultować się z logopedą.

Jakie są objawy skróconego wędzidełka?

Wędzidełko podjęzykowe odgrywa ważną rolę w różnych sferach funkcjonowania dziecka. Dzieje się tak dlatego, że wpływa ono na pozycję i ruchy języka, co w wypadku skróconego wędzidełka skutkuje wieloma nieprawidłowościami w zakresie funkcji prymarnych (np. przyjmowanie pokarmów) i mowy.

Już w okresie niemowlęcym można zauważyć symptomy ankyloglosji. Częstym objawem są problemy z karmieniem spowodowane nieefektywnym ssaniem (język z powodu krótkiego wędzidełka leży na dnie jamy ustnej), a wiąże się z tym także odczuwanie przez matkę bólu brodawek podczas ssania piersi przez dziecko. Efektem skróconego wędzidełka, jak zostało wspomniane powyżej, jest nieprawidłowa pozycja języka, co skutkuje często infantylnym, nieprawidłowym stylem połykania. W późniejszym okresie życia dziecka pojawiają się także często problemy z przyjmowaniem pokarmów — żucie, gryzienie i połykanie jest zaburzone przez ograniczoną ruchomość języka.

Nierzadko u dzieci ze skróconym wędzidełkiem obserwuje się także nadmierne ślinienie, powodowane ciągłym „przyklejeniem” języka do dna jamy ustnej i niemożliwością zgarniania i połykania zgromadzonej śliny. Nieprawidłowe położenie języka w jamie ustnej przyczynia się w późniejszym czasie do powstawania wad zgryzu – bardzo częste jest wsuwanie języka między zęby, co doprowadza z kolei do artykulacji międzyzębowej. 

Skrócone wędzidełko podjęzykowe jest przyczyną wielu zaburzeń artykulacyjnych u dziecka związanych z trudnością/niemożnością pionizacji języka (podniesienia szerokiego języka za górne zęby i ku górnym dziąsłom). Skutkuje to nieprawidłową realizacją głosek dziąsłowych r, l, sz, ż, cz, dż, a także głosek przedniojęzykowo-zębowych s, z, c, dz, t, d. Z uwagi na słabą ogólną ruchomość języka w zaburzony sposób mogą być wymawiane głoski środkowojęzykowe takie jak ś, ź, ć, dź. Często występuje także wspomniana już wcześniej nieprawidłowa artykulacja międzyzębowa.

Ponadto analizując objawy związane z mową dziecka, należy zwrócić uwagę na występowanie również ogólnej słabej motoryki języka – dziecko ma trudności z wykonywaniem ćwiczeń artykulacyjnych, np. z unoszeniem szerokiego języka, a zdarza się nawet, że wykonywanie takich ćwiczeń jest dla dziecka bolesne.

Terapia skróconego wędzidełka podjęzykowego

Podstawowym sposobem leczenia ankyloglosji jest przywołana już wcześniej w artykule frenotomia. Chirurgiczne podcięcie wędzidełka podjęzykowego wykonywane jest najczęściej przez ortodontę lub chirurga stomatologicznego. Obok działań medycznych równie istotne jest oddziaływanie logopedyczne. Po podcięciu wędzidełka podjęzykowego bardzo ważne jest wdrożenie odpowiednich ćwiczeń języka. 

Celem takich ćwiczeń jest nauczenie dziecko wykonywania nowych dla niego ruchów języka, m.in. pionizacji. Wykształcenie umiejętności unoszenia szerokiego języka jest jednym z najważniejszych celów terapii, bowiem rzutuje to na rozwinięcie się prawidłowej artykulacji oraz realizację funkcji prymarnych, np. połykania. Ważne jest, aby dziecko zyskało umiejętność wyczuwania ruchów języka w jamie ustnej i „oswoiło się” z pracą języka w nowych warunkach. 

Należy także zwrócić uwagę na fakt, że język jest naszą naturalną szczoteczką do zębów, więc ważne jest też nauczenie dziecka angażowania ruchów języka w utrzymywaniu higieny jamy ustnej. Następnie w terapii zaburzeń artykulacji spowodowanych ankyloglosją logopeda uczy dziecko prawidłowej realizacji zaburzonych głosek oraz wzmacnia motywację dziecka do komunikowania się. W przypadku, gdy niemożliwe (z różnych powodów) jest wykonanie frenotomii, logopeda powinien ukierunkować terapię na zmaksymalizowanie możliwości artykulacyjnych dziecka. Bardzo ważne jest, aby terapia miała jasno określone cele, a także, aby odbywała się regularnie z odpowiednią częstotliwością.

Jakie ćwiczenia należy wykonywać po zabiegu frenotomii? 

Przykłady wykorzystywanych w terapii ćwiczeń:

1. Wysuń język i skieruj go w górę w kierunku nosa, w dół w kierunku brody. Powtórz.
2. Otwórz szeroko usta. Dotknij językiem górnych siekaczy. Czy czujesz, jak twarde są twoje zęby?
3. Obliż górną wargę językiem, od prawej do lewej / i z powrotem. 
4. Obliż dolną wargę językiem, od prawej do lewej / i z powrotem.
5. Wysuń język najdalej jak potrafisz.
6. Zamknij usta, wypchnij językiem policzek. / To samo zrób po drugiej stronie.
7. Poszukaj nosa końcem języka.
8. Dotykaj czubkiem języka kącików ust.
9. Naśladuj picie mleka przez kotka.

Celem powyższego artykułu było pokazanie, jak ważną rolę w procesie komunikacji (i nie tylko) pełni wędzidełko podjęzykowe. W razie wystąpienia opisanych objawów mogących świadczyć o skróconym wędzidełku najlepiej skonsultować się z odpowiednim specjalistą, np. logopedą. Daje to szansę na podjęcie odpowiedniego leczenia i wdrożenie terapii, a co za tym idzie – poprawę funkcjonowania dziecka w różnych sferach jego rozwoju, a w szczególności mowy.

Szukasz konsultacji, diagnozy lub terapii logopedycznej online? Zobacz polecanych logopedów online i uzyskaj pomoc dzięki wizycie logopedycznej przez Internet. https://www.dobrylogopeda.edu.pl/logopeda-online

Żródło:

• Ostapiuk B. (2015): Postępowanie logopedyczne u osób z dyslalią i ankyloglosją. [W:] „Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego”. Red. S. Grabias., J. Panasiuk., T. Woźniak. Lublin, s. 655-687.
• Ronin-Walknowska E. (2014): Rozwój języka i jego funkcji w życiu płodowym. [W:] „Biomedyczne podstawy logopedii”. Red. S. Milewski, J. Kuczkowski, K. Kaczorowska-Bray. Gdańsk, s. 47-59.
• Pluta-Wojciechowska D., Sambor B. (2016): O różnych typach wędzidełek języka, ich ocenie i interpretacji wyników badań w logopedii. [W:] „Logopedia” 46, s. 123 – 156.