Zaburzenia przetwarzania słuchowego

Czym są zaburzenia przetwarzania słuchowego?

Za odbieranie bodźców dźwiękowych z otoczenia odpowiedzialna jest percepcja słuchowa – jedna z elementarnych funkcji psychofizycznych człowieka. Warto rozróżnić w tym momencie dwa terminy – słuchanie oraz słyszenie. Słuchanie to proces zależny od woli człowieka, wymagający jego świadomego zaangażowania – nie wystarczy tu zatem tylko sprawnie funkcjonujący narząd słuchu, sprawa jest bowiem bardziej złożona. Natomiast słyszenie ma charakter mimowolny i zależy od stanu słuchu fizjologicznego – słyszeć możemy np. dźwięk muzyki zza ściany, czyli jest to po prostu odbiór dźwięku przez ucho człowieka. 

Oba te procesy, zarówno słyszenie, jak i słuchanie są odpowiedzialne za funkcjonowanie wspomnianej na początku artykułu – percepcji słuchowej. Sprawne działanie owej percepcji zależy zatem nie tylko od dobrego słuchu fizjologicznego, ale również od wielu innych czynników, np. stanu słuchu mownego (m.in. fonematycznego), autokontroli słuchowej czy uwagi i pamięci słuchowej. Czy może wobec tego zaistnieć sytuacja, że posiadając prawidłowy słuch fizjologiczny, można nieprawidłowo odbierać i interpretować bodźce słuchowe?

Otóż jest to możliwe i mamy wówczas do czynienia najczęściej z tzw. zaburzeniami przetwarzania słuchowego. Zamiennie stosowane określenia to centralne zaburzenia słuchu, ośrodkowe zaburzenia słuchu – w skrócie z j. angielskiego CAPD/APD – Central Auditory Pathology/Auditory Processing Disorders. Zaburzenie to polega na tym, że pomimo prawidłowej budowy i pracy uszu, występują trudności dotyczące różnorakich zachowań słuchowych takich jak: lokalizowanie źródła dźwięku, rozpoznawanie i rozróżnianie cech dźwięków czy zdolność do odbierania sygnałów akustycznych w szumie. Zaburzenie przetwarzania słuchowego jest skutkiem nieprawidłowo działającego ośrodkowego układu nerwowego – układ słuchowy uszkodzony jest w części centralnej. Wyjaśnia to zatem, dlaczego trudności słuchowe występują pomimo braku stwierdzonego niedosłuchu.

Przyczyny zaburzeń przetwarzania słuchowego:

Przyczyny opisywanego zaburzenia nie są do końca znane. Najczęściej wskazuje się jednak na pewne patogenne czynniki mogące spowodować nieprawidłowości w przetwarzaniu słuchowym, a są to:

• zaburzenia w rozwoju mózgu w okresie prenatalnym, np. w wyniku infekcji wirusowych
• przedwczesny poród i uszkodzenia okołoporodowe
• choroby przebyte w okresie wczesnego dzieciństwa, np. zapalenie ucha środkowego, urazy głowy, zapalenie opon mózgowych, deprywacje słuchowe.

W obrębie etiologii APD warto wspomnieć, że w ostatnich latach zwraca się także uwagę na nadmierną ilość bodźców wzrokowo-słuchowych docierających do dziecka. Zbyt duża dawka informacji sprawia, że słabnie koncentracja uwagi dziecka i umiejętność wyodrębniania poszczególnych treści. Jest to bardzo niekorzystne dla rozwoju funkcji słuchowych i może mieć wpływ na pojawienie się zaburzeń przetwarzania słuchowego. Jak widać, jest to także jeden z wielu powodów, dla których warto ograniczyć np. obecność mediów w życiu codziennym dziecka.

Jakie są objawy zaburzeń przetwarzania słuchowego?

U dzieci doświadczających zaburzeń przetwarzania słuchowego występują różnego rodzaju trudności, które rzutują na wszystkie sfery jego rozwoju. Nieprawidłowości te ujawniają się najczęściej w wieku przedszkolnym lub wczesnoszkolnym. Częściej zaburzenie to dotyczy chłopców niż dziewczynek. U dzieci z CAPD zauważyć można często trudności z koncentracją uwagi, rozkojarzenie i niereagowanie na polecenia, co w konsekwencji prowadzi do licznych problemów edukacyjnych i relacyjnych dziecka. Zaburzenia przetwarzania słuchowego skutkuje także zaburzeniem rozwoju mowy m.in. przez to, że dziecko ma trudności z przyswajaniem reguł językowych i odróżnianiem od siebie głosek języka. Należy zaznaczyć, że poziom inteligencji i rozwoju poznawczego dziecka jest wówczas w normie.

Najczęstsze objawy zaburzeń przetwarzania słuchowego (CAPD) u dzieci:

• dziecko ma problemy z rozumiem mowy w hałasie
• dziecko różnie reaguje na bodźce dźwiękowe
• dzieckou trudno jest się skoncentrować, szybko męczy się podczas wykonywania zadań wymagających skupienia
• dziecko ma trudności z lokalizacją źródła dźwięku
• dziecko ma problemy z rozumieniem mowy szybko artykułowanej
• dziecko często prosi o powtórzenie informacji
• dziecko ma trudności z zapamiętywaniem informacji przekazywanych dźwiękowo
• dziecko ma spowolnione reakcje na polecenia słowne
• dziecko ma trudności ze zrozumieniem długich informacji
• u dziecka występują nieprawidłowości w rozwoju mowy
• u dziecka mogą występować szumy uszne, halucynacje słuchowe
• dziecko ma słabszą zdolność w odbiorze i interpretacji muzyki
• dziecko ma trudność w skupieniu uwagi na bodźcach słuchowych
• dziecko jest nadwrażliwe na dźwięki.

Jak można zauważyć, objawy związane z zaburzeniami przetwarzania słuchowego mają wpływ nie tylko na działanie funkcji słuchowych, lecz także na pozostałe sfery rozwoju dziecka, takie jak rozwój mowy, ponieważ prawidłowe słyszenie i interpretowanie dźwięków jest bardzo istotnym czynnikiem w rozwoju artykulacyjnym. W związku z tym, u dzieci z CAPD często występują wady wymowy oraz trudności w nauce czytania i pisania. Występowanie u dziecka wyżej opisanych objawów jest znakiem, że należy podjąć odpowiednie działania diagnostyczne, a następnie wdrożyć odpowiednią terapię logopedyczną.

Diagnoza zaburzeń przetwarzania słuchowego

W diagnozie zaburzeń przetwarzania słuchowego uczestniczą specjaliści (np. logopeda, audiolog, psycholog, lekarz) oraz rodzice dziecka. Proces diagnostyczny opiera się na przeprowadzeniu badania przesiewowego w celu wyłonienia trudności, a następnie szczegółowej diagnozy działania poszczególnych funkcji słuchowych. 

Bardzo ważne jest wykonanie badania słuchu obwodowego (m.in. audiometrii tonalnej) w celu wykluczenia niedosłuchu. Jest to warunek konieczny, aby podjąć dalsze kroki diagnostyczne. 

Ważną rolę odgrywa wywiad z rodzicem i nauczycielem dziecka. Z wywiadu bowiem można pozyskać informacje dotyczące przebiegu rozwoju dziecka oraz jego codziennego funkcjonowania w środowisku domowym i szkolnym. 

Grono specjalistów ocenia poszczególne sfery rozwoju dziecka, np. logopeda ocenia poziom sprawności językowych i komunikacyjnych, a psycholog analizuje rozwój poznawczo-emocjonalny dziecka. 

W diagnozie wyższych funkcji słuchowych wykorzystuje się testy behawioralne oraz elektrofizjologiczne. W obrębie testów behawioralnych stosuje się, np. test rozumienia mowy w szumie czy cyfrowy test słyszenia rozdzielnousznego.

Natomiast w ramach testów elektrofizjologicznych wykorzystuje się np. słuchowe potencjały wywołane pnia mózgu. Diagnoza zaburzeń przetwarzania słuchowego (CAPD) jest procesem rozległym i szczegółowym, co ma na celu zaplanowanie odpowiedniej i skutecznej dla dziecka terapii.

Jak wygląda terapia zaburzeń przetwarzania słuchowego?

Zasadniczym celem terapii ośrodkowego zaburzenia słuchu jest zminimalizowanie skutków owego defektu oraz umożliwienie dziecku lepszego funkcjonowania. Istotne jest  usprawnianie zaburzonej funkcji słuchowej – bardzo ważne zatem w postępowaniu diagnostycznym jest określenie, która z tych funkcji wymaga szczególnej korekcji. 

W terapii wykorzystuje się różnego rodzaju treningi słuchowe, np. ćwiczenia uwagi słuchowej, rozpoznawania i różnicowania dźwięków. Odpowiednio przeszkoleni specjaliści prowadzą specjalistyczne treningi słuchowe wykorzystujące neuroplastyczność mózgu, np. Trening Neuroflow lub Trening Słuchowy metodą A. Tomatisa. 

Bardzo ważna jest terapia logopedyczna, w trakcie której, oprócz wspomnianych już treningów słuchowych, prowadzi się także korekcję istniejących wad wymowy oraz wspiera się ogólny rozwój mowy dziecka. W postępowaniu terapeutycznym należy uwzględnić także środowisko szkolne pacjenta – nauczyciel powinien dostosować wymagania edukacyjne, mając na uwadze trudności ucznia (np. poprzez powtarzanie poleceń). W terapii bardzo ważna jest rola najbliższych, którzy współpracując ze specjalistami, stosują zalecane ćwiczenia z dzieckiem w domu. Mimo że zaburzeń przetwarzania słuchowego nie można „pozbyć” się na zawsze, to dokładna diagnoza i systematyczna terapia logopedyczna dają szansę na znaczną poprawę funkcjonowania dziecka w życiu codziennym.

Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej lub masz pytania dotyczące przetwarzania słuchowego to zapraszamy na konsultacji z naszymi specjalistami na: https://www.dobrylogopeda.edu.pl/polecani-logopedzi-online

Do napisania tego artykułu posiłkowałam się następującą bibliografią:

• Kurkowski M. (2014): Zaburzenia przetwarzania słuchowego.  [W:] Logopedia. Teoria zaburzeń mowy. Red. S. Grabias., M. Kurkowski. Lublin, s. 117-129.
• Kurkowski M. (2015): Centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego. [W:] Surdologopedia. Teoria i praktyka. Red. E. Muzyka-Furtak. Gdańsk, s. 54-57.
• Kurkowski M. (2015): Diagnoza audiofonologiczna. [W:] Logopedia. Standardy postępowania logopedycznego. Red. S. Grabias., J. Panasiuk., T. Woźniak. Lublin, s. 99-111.